door Marc Moquette
In dit artikel beschrijft Marc Moquette wat het China Kennisnetwerk is en welke belangrijke rol het speelt in de Nederlandse en Europese beleidsvorming ten aanzien van China en de internationale verhoudingen. Met de vele links in het artikel komt u bij alle genoemde nota’s en rapporten ter verdere verdieping van uw kennis.
Wat doet het China Kennisnetwerk?
Het China Kennisnetwerk (CKN) groeit en is volop in beweging. CKN draagt bij aan het kabinetsbeleid door kennis en bewustwording te ontwikkelen over de complexe relatie tussen Nederland en China. Dit kwartaal brengt het netwerk vijf nieuwe onderzoeksrapporten uit, houdt het zijn tweede masterclass van dit jaar voor diplomaten en ambtenaren en besluit het met alle ministeries over zijn werkprogramma voor komend jaar.
Dit voorjaar startte CKN een Europees samenwerkingsverband, met het Duitse MERICS en het Zweedse National China Centre. Met dit Europese China Kennisnetwerk ECKN versterken we de samenwerking aan beleidsonderzoek en bewustwording in Brussel door seminars en gesprekken te organiseren waarin diverse bureaucratische en academische spelers hun kennis delen en ontwikkelen.
In mei vond de publieke lancering van CKN Cosmolab plaats met de vertoning van een korte introductievideo in het Haags Filmhuis. Dit lab richt zich op het omgaan met de complexiteit van de huidige internationale relaties, om nieuwe diplomatieke wegen te verkennen en in te kunnen slaan. CKN werkt samen met maatschappelijke en internationale partners aan het blootleggen van blinde vlekken in kennis en bewustzijn aan weerszijden van de Europa-China relatie.
Three body problem
CKN komt voort uit de China-nota van 2019, ‘Een nieuwe balans’. Datzelfde jaar kwam de Europese Commissie met zijn Strategic Outlook. Zowel Kabinet als Commissie zagen China sindsdien als partner, concurrent en systeemrivaal. Daarmee kwam een einde aan de politieke aanname van ‘Wandel durch Handel’: het idee dat China zich geleidelijk aan in het multilaterale stelsel zou integreren en haar eigen economie zou openen en liberaliseren naar gevestigde waarden en normen rond democratische bestuur en vrije marktwerking. Inmiddels beweegt het zwaartepunt van de EU-China relatie zich steeds verder richting de bescherming van Europa’s veiligheid en concurrentievermogen. Tegelijkertijd zetten het isolationisme en toenemend autoritaire karakter van de VS onder Trump II het multilaterale stelsel en de transatlantische relatie onder druk. China heeft publiekelijk aangegeven dat het zich niet kan permitteren dat Rusland de oorlog in Oekraïne verliest, omdat de VS zich dan geheel op zijn rivaliteit met China kan gaan richten. Nederland en Europa staan voor een ‘three body problem’: een vluchtig evenwicht tussen grootmachten waarop onze nationale en Europese invloed steeds beperkter wordt. Europa is een grote markt, is productief en kent een goede kwaliteit van leven. Maar Europa is ook intern verdeeld en afhankelijk voor zijn energie, grondstoffen en technologische ontwikkeling.
Blinde vlekken in kaart brengen
Om in deze nieuwe wereld beleidsrelevant te blijven zet het CKN een tandje bij: naast het analyseren van ontwikkelingen binnen China en de Chinese intenties op het wereldtoneel, brengt CKN de actuele verhoudingen – een minder invloedrijk Europa – onder de aandacht en onderzoekt het strategieën voor Nederland in een steeds transactionelere wereldpolitiek. Hiermee volgt CKN aanbevelingen van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) uit ‘Nederland in een fragmenterende wereldorde’. De Nederlandse diplomatie krijgt gedeelde belangen pas goed bij nieuwe partners over het voetlicht als zij beter in staat is te spreken vanuit wereldbeelden die de hare niet zijn. Je nieuwe partners uitnodigen om zich bij ‘ons’ universele programma aan te sluiten werkt niet meer als zij zich daar geen deel van voelen. Onze partners zien nieuwe opties waarbij ze ons niet nodig hebben en dat is nieuw voor ons. Wij zelf moeten ons beter bewust worden van onze eigen blinde vlekken. Dat levert een stevige politieke dynamiek op die CKN in beleidsonderzoeken verkent (bijvoorbeeld naar de ‘internationalisering van de Chinese munt’ en ‘industriestandaarden’), maar ook tot onderwerp van publieke conversatie maakt in zijn CKN Cosmolab.
Wetenschappelijke en filosofische onderbouwing
CKN voorziet dit lastige gesprek van een stevige bodem met inzichten uit de contemporaine wetenschap en filosofie. Filosoof Markus Gabriel waarschuwt ons voor ons eigen naïef realisme. Theoretisch fysicus Carlo Rovelli herinnert ons eraan dat onze kennis niet los staat van de realiteit die we ermee beschrijven en maant ons om minder naar objecten en meer naar relaties te kijken, waar we zelf deel van uitmaken. Gesprekken met Europese, Indiase en Chinese denkers illustreren wat er zoal komt kijken bij het leren kennen en werken met elkaars wereldbeelden. Ook voeren we gesprekken met mensen uit de praktijk van onderzoek en beleid. Hieruit blijkt dat de rijksoverheid werk aan de winkel heeft om haar eigen kennis en bewustwording op het niveau van de geopolitieke, sociale en ecologische uitdagingen te krijgen. Door zich bijvoorbeeld beter rekenschap te geven van monetaire ontwikkelingen, onze blindheid voor energie en materialen te erkennen en technologische diversiteit te omarmen als onderdeel van een planetaire strategie met nieuwe partners. Hier vertaalt CKN de lijn van het Overleg van Secretarissen-Generaal en de WRR om kennis een centralere rol te laten spelen in het rijksbeleid naar de praktijk. Die is natuurlijk weerbarstig en stuit op de usual characters competentiedrift, risicomijding en korte-termijndenken. Dat CKN samenwerking tussen alle ministeries en een netwerk van honderden onderzoekers vormgeeft en zich meer op Brussel gaat richten maakt het tot een kennis-initiatief dat bijdraagt aan een toekomstbestendig buitenlandbeleid. Daarin blijft onverminderd behoefte aan China-specifieke kennis en bewustwording, die steeds beter wordt geïntegreerd in de rijksbrede organisatie en -strategie. Alleen zo vertaalt beschikbare deskundigheid zich naar deskundig handelen.
Marc Moquette werkt als Speciaal Gezant Kennis voor China bij het CKN, Ministerie van Buitenlandse Zaken
